کشتن گروهی سگها شاید به نظر عده‌ای راه حل موثر و ساده‌ای برای کنترل جمعیت آنها باشد اما بر اساس تحقیقات و تجربه روشی کارآمد، پایدار و انسانی نیست و در طولانی مدت جمعیت سگها را کم نمی‌کند. با این حال هنوز بسیاری از کشورهای جهان از کشتن برای کنترل جمعیت سگهای ولگرد استفاده می‌کنند مثل رومانی، مکزیک، جمهوری آذربایجان، میانمار، مصر و ایران.
در ایران در چند روز گذشته فیلم‌هایی دلخراش و آزار دهنده‌ای در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد که نشان می‌داد ماموران دارند گروهی سگ را با تزریق احتمالا اسید می‌کشند. کاربران می‌گفتند این اتفاق توسط شهرداری کهریزک انجام شده است. به دنبال تجمع اعتراضی عده‌ای از دوستداران حیوانات، شهرداری تهران اعلام کرد فیلم دو سال پیش گرفته شده است و قرارداد پیمانکار مسئول، فسخ و مدیر کنترل حیوانات شهرداری عزل شده است.
در نبود قانونی درباره رفتار با حیوانات در ایران، بسیاری از شهرداری‌ها که مسئول کنترل حیوانات در شهرها هستند، شیوه‌های مختلف و اغلب غیرانسانی را برای کنترل جمعیت سگها بویژه با کشتن آنها به کار می‌‌گیرند و هر چند وقت یک‌بار تصاویری از این اقدامات پخش می‌شود مثل فیلم شلیک به سگهای ولگرد در رشت که به گفته شاهدان عینی همه سگها در جا کشته نمی‌شدند و بعضی از سگهای گلوله خورده ساعت‌ها زجر می‌کشیدند تا بمیرند یا انتشار تصاویری از تزریق اسید به سگهای ولگرد در شیراز یا تصاویر سوزاندن سگهای ولگرد در اهواز که معلوم نبوده پیش از سوختن‌شان چطور کشته شده بودند.
ایزابل استرنهایم، رئیس "بنیاد حیوانات بی‌صاحب" که در هلند مستقر است در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: "کشتن حیوانات شاید در کوتاه مدت به نظر موثر بیاید اما در طولانی مدت جمعیت سگهای ولگرد را کم نمی‌کند و غیر انسانی است. چرا که سگهای ولگرد از جاهای دیگر برای پر کردن جای خالی سگهای معدوم شده می‌آیند و چرخه زاد و ولد آنها ادامه می‌یابد. این راه حل در طولانی مدت موثر نیست مثلا در رومانی سال‌هاست که سگها را می‌کشند اما درجمعیت سگهای ولگرد تاثیری نداشته است. به علاوه هیچ روش انسانی برای کشتن گروهی سگها وجود ندارد."
این بنیاد به دولت‌ها و مراکز غیردولتی برای کنترل جمعیت حیوانات بی‌صاحب شهری راهنمایی می‌‌دهد و روشهای موثر پیشنهاد می‌کند. خانم استرنهایم می‌گوید این نهاد با کشورهای مختلف همکاری می‌کند اما تا به حال از ایران کسی برای راهنمایی و مشاوره رایگان به آنها مراجعه نکرده است.
راه حل موثر برای کنترل و کم کردن جمعیت سگهای ولگرد چیست؟
سرپناه دادن به سگهای ولگرد هم شیوه عملی و موثر به حساب نمی‌آید. سرپناه دادن به زمین وسیع، ساختمان، منابع مالی فراوان برای تغذیه سگها، واکسینه کردن، نگهداری و به کار گرفتن افراد متخصص مانند دامپزشک نیاز دارد و جمعیت سگهای ولگرد هم همیشه رو به افزایش است.
خانم استرنهایم موثرین راه را برای کم کردن و کنترل جمعیت سگهای ولگرد روش "سی ان وی آر" معرفی می‌کند که مخففی است برای"گرفتن، عقیم سازی، واکسینه کردن و رهاسازی". خانم استرنهایم می‌گوید این شیوه باید با آموزش شهروندان و ثبت کردن مشخصات حیوانات خانگی همراه باشد.
در گزارشی که سازمان بهداشت جهانی در دهه نود میلادی منتشر کرد هم عقیم‌سازی، آموزش و ثبت کردن مشخصات حیوانات خانگی موثرترین روش کم کردن و کنترل جمعیت سگهای ولگرد معرفی شده است.
کارن رید، مدیر بخش جهانی "داگز تراست"، از موثرترین و موفق‌ترین خیریه‌ها در رابطه با سگها در بریتانیا، درمصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی روش "سی ان وی آر" را موثرترین شیوه می‌داند.
خانم رید می‌گوید کاری که این خیریه در سارایوو، پایتخت بوسنی هرزگوین، انجام داده است مثال موفقی است از دستاورد شیوه "گرفتن، عقیم سازی، واکسینه کردن و رهاسازی" .
این خیریه با همکاری دولت بوسنی و خیریه‌های غیردولتی موفق شد با استفاده از این شیوه در مدت ۵ سال جمعیت سگهای ولگرد این شهر را از ۱۶ هزار به ۵ هزار برساند. خانم رید می‌گوید هزینه این شیوه در مدت ۷ سال حدود چند میلیون پوند بوده است که با توجه به پایدار بودن و موثر بودن این شیوه بسیار مقرون به صرفه است.
به گفته او با استفاده از این شیوه تخمین زده می‌شود که ۷۰ درصد سگها عقیم می‌شوند و کنترل جمعیت باقی‌مانده آنها برای دولت ها عملی می‌شود.
این سازمان در سال حدود ۲۰۰ درخواست از نهادهای غیردولتی حامی سگها از سراسر جهان دریافت می‌کند که برای استفاده از این شیوه درخواست کمک مالی می‌کنند. خانم رید می‌گوید از ایران هم درخواست دریافت کرده است اما به دلیل روشن نبودن امکانات سازمان‌‌های درخواست کننده و مشخص نبودن برنامه و اهداف آنها تا به حال درخواست آنها پذیرفته نشده است. او می‌گوید حتی اگر با دادن بودجه به یک نهاد غیردولتی در ایران هم موافقت کنند وجود تحریم‌ها انتقال پول به ایران را با مشکل روبرو خواهد کرد.
موانع کنترل موثر جمعیت سگهای ولگرددر ایران چیست؟
متخصصان و کارشناسان همه معتقدند شیوه "سی ان وی آر" (گرفتن، عقیم سازی، واکسینه کردن و رهاسازی ) به همراه آموزش و همکاری بین نهادهای دولتی و غیر دولتی موثرترین و پایدارترین شیوه در کشورهای در حال توسعه مثل ایران است حتی با در نظر گرفتن هزینه بالای آن.
دکتر پیام محبی، رئیس بیمارستان دامپزشکی تهران، به بی‌بی‌سی فارسی گفت با اینکه مشکلات زیادی بر سر راه اجرای این شیوه وجود دارد اما این شیوه هنوز موثرترین راه برای کنترل و کم کردن جمعیت سگهای ولگرد است.
آقای محبی می‌گوید برای عملی شدن این شیوه در ایران شهرداری‌های شهرهای مختلف باید به طور منسجم این شیوه را به کار بگیرند، چون حیوانات مرز جغرافیایی نمی‌شناسند و اگر این شیوه فقط در یک منطقه به کار گرفته شود، سگها از مناطق دیگر به جایی که جمعیت کم شده است می‌آیند.
به گفته دکتر محبی باید مردم باید آموزش دهاده شود که به حیوانات ولگرد از روی دلسوزی غذا ندهند. این کار نه به نفع حیوانات است نه به نفع انسان‌ها و نه به نفع محیط زیست. غذا دادن به حیوانات ولگرد باعث افزایش جمعیت آنها می‌شود به طوری که سالی ۲۰ درصد به جمعیت آنها اضافه می‌شود. آقای محبی معتقد است که "در محیط زیست حمایت بیشتر از یک گونه باعث انقراض گونه دیگر می شود مثلا یکی از دلایل اصلی انقراض یوزپلنگ در ایران سگهای ولگرد هستند که به طور گله‌ای به این حیوان حمله می‌کنند یا اگر به گربه های ولگرد غذا بدهید جمعیت آنها بالا می‌رود و آنها پرنده‌ها را بیشتر شکار می‌کنند و این به جمعیت پرنده‌ها صدمه می زند. غذا دادن به سگهای ولگرد باعث می‌شود آنها قویتر شوند، زاد و لد بیشتر کنند و جمعیت‌شان رشد کند. "
به اعتقاد دکتر محبی مانع دیگری که بر سر راه کنترل موثر جمعیت سگهای ولگرد در ایران وجود دارد، شیوه کار شهرداری‌هاست. آنها واگذاری کنترل جمعیت حیوانات را به پیمانکاران غیرمتخصص می‌دهند که صلاحیت این کار را ندارند. مشکل دیگر بودجه تخصیص داده شده برای کنترل جمعیت حیوانات در شهرداری هاست که هر سال کمتر و کمتر می شود.
نبود قانون حمایت از حیوانات هم مشکل دیگریست چرا که کار آموزش و فرهنگ سازی را در بین شهروندان و صاحبان سگها مشکل می‌کند. به گفته دکتر محبی صاحبان سگها باید ملزم شوند که حیوانات خود را عقیم کنند و با جاگذاری تراشه‌های الکترونیکی آنها را ثبت کنند.
شهروندان مسئول پیدایش سگهای ولگرد
مهمترین دلیل پیدایش سگهای ولگرد رفتار غیر مسئولانه شهروندان در قبال سگهای خانگی‌شان است. شهروندانی که سگهای خود را به دلایل مختلف بدون اینکه عقیم شده باشند رها می‌کنند. برای مثال جمعیت بالای سگهای ولگرد در کشور رومانی به دلیل رها شدن سگهای خانگی در این کشور است که در دهه هشتاد میلادی رخ داد.
زمانی که نیکلای چائوشسکو، دیکتاتور پیشین رومانی، تصمیم به صنعتی کردن کشور گرفت، شهروندان زیادی از روستاها به شهرها مهاجرت کردند. دولت برای اسکان آنها مجتمع‌سازی کرد و خانواده‌ها را در آپارتمان‌های کوچک جای داد.. بسیاری از صاحبان سگهای خانگی هم به دلیل کمبود فضا مجبور به رها کردن حیوانات خود شدند. اما زاد و ولد حیوانات در محیط شهری ادامه یافت تا اینکه جمعیت سگهای ولگرد در این کشور به ده‌ها هزار رسید و تبدیل به یکی از معضلات بزرگ شهری در این کشور شد. در سال ۲۰۱۵ جمعیت سگهای ولگرد در بخارست، پایتخت رومانی، حدود ۶۵ هزار تخمین زده شده بود.
مسئول بودن شهروندان در پیدایش سگهای ولگرد، اهمیت فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی را پر رنگ تر می‌کند. لزوم تصویب قانون حمایت از حیوانات و ملزوم کردن صاحبان سگها به عقیم سازی و جاگذاری تراشه‌های الکترونیکی برای ثبت مشخصات سگهای خانگی به کنترل جمعیت سگهای ولگرد کمک می‌کند. با وجود این تراشه‌ها اگر سگهای خانگی گم شوند، می‌توان راحت‌تر آنها را پیدا کرد و از ولگرد شدن آنها جلوگیری کرد.
